ÇEVRE VE HALK SAĞLIĞI SORUNLARI KARŞISINDA
BİLİM İNSANININ SORUMLULUĞU SEMPOZYUMU
SONUÇ BİLDİRGESİ
23 Kasım 2011 – İstanbul
Sanayileşmenin insanların sağlıklı bir çevrede yaşama hakkını hiçe sayarak yaygınlaştığı yerleşim yerlerine, gerek ülkemizden gerekse Dünya’nın pek çok farklı bölgesinden çok sayıda örnek göstermek mümkündür. Dilovası çevre açısından olağan dışı durum bölgesine dönüşen bu yerleşim yerlerinden sadece bir tanesidir.
Dilovası örneği bize; sanayileşmenin, acımasız ve ölüm çağıran politik ve ekonomik süreçler sonucunda ortaya çıktığını, ciddi düzeyde yıkım yarattığını göstermektedir. Prof. Dr. Onur Hamzaoğlu olayı ise bu yıkımı kanıtlamaya ve toplumu sağlık konusunda uyarmaya çalışan bilim insanlarının nasıl cezalandırılmaya çalışıldığını tartışmak ve kavrayabilmek açısından çok öğretici bir örnek olmaktadır.
Dilovası, Türkiye genelindeki en büyük 500 fabrikanın yaklaşık yüzde 10’unu barındırmaktadır. Bölgede bir tanesi faal (Dilovası Organize Sanayi Bölgesi) diğerleri yapım aşamasında olan toplam beş ayrı organize sanayi bölgesi ve bir de küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. Yeni yapılanmakta olan bu bölgelerden sadece bir tanesi için 250 yeni kuruluşun daha bölgeye yerleşmesi beklenmektedir. Bu durum bölgedeki sanayi yoğunluğunun gelecekte daha da artacağını göstermektedir.
Dilovası’nda bu aşırı yoğun ve denetimsiz, üstelik demir-çelik, boya ve kimya gibi ağırlıklı olarak kirli sektörlerden oluşan sanayileşme, bölgenin topografik özellikleri ve trafik yoğunluğu ile de birleştiğinde tam bir çevre felaketine yol açmaktadır.
Tüm gelişmelerin toplum sağlığı aleyhine gerçekleştiği bir süreçte, sağlık hakkının temel koruyucusu olması gereken devletin, sağlık ve çevre etkilerini ayrıntılı ve sürekli olarak izleyen, denetleyen ve gerektiğinde müdahale eden bir sistem kurmamış olması Dilovası ve benzeri bölgelerin sorunlarının ne kadar önemsendiğini göstermektedir.
Hekimlerin görevi, sağlığın korunması ve geliştirilmesidir. Bu bağlamda toplumun sağlığını riske atan sorunlar gözlendiğinde sürecin daha kötüye gitmemesi için bilginin olabildiğince çabuk, risk altındaki toplum ve ilgili kurumlarla paylaşılması gerekir.
Dilovası’nın toprağının, havasının, suyunun sanayi kuruluşları nedeniyle kirlendiğini gösteren kanıtların sayısı her geçen gün artmaktadır. Dilovası’nda ve ülkemizin çevre sağlığı açısından sorunlu diğer bölgelerinde kirlilik etmenlerinin insan vücudunda ne düzeyde biriktiğini ve ne gibi sağlık sorunlarına yol açtığını araştıran, elde ettiği bulguları örtbas etmek yerine toplumla, yani bu sorunun asıl muhatapları ile paylaşan bilim insanlarının çalışmaları paha biçilmez bir değer taşımaktadır.
Dilovası’nda, Prof. Dr. Onur Hamzaoğlu ve arkadaşlarının ölüm kayıtlarına ilişkin çalışması ve ardından Sağlık Bakanlığı’nın gerçekleştirdiği değerlendirmeler kanser ölümlerinin dikkat çekici bir şekilde ilk sıraya yükseldiğini göstermektedir. TTB Dilovası 2011 Raporu’nda genişçe yer verildiği gibi, Hamzaoğlu dışında daha birçok bilim insanı bu bölgedeki çevre kirliliğinin doğa ve insan üzerindeki tehlikeli etkilerini çalışmalarında göstermiştir.
2011 yılında Dilovası bölgesinde Onur Hamzaoğlu yürütücülüğünde yapılan son araştırma sayesinde Dilovası deyim yerindeyse ‘yeniden hatırlanmıştır’. Sanayileşmenin insan sağlığı üzerindeki etkisini değerlendiren çalışmalara duyulan gereksinim, 2011 yılının Ekim ayında Trabzon’da gerçekleşen 14. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi’nde de vurgulanmış ve kongrenin sonuç bildirgesinde bu araştırmaların önündeki engellerin kaldırılması gerektiği ifade edilmiştir.
Bu nedenle, Onur Hamzaoğlu’nu taciz etmek yerine Kocaeli ve Dilovası Savcıları, Onur Hamzaoğlu’nun açıklamalarını ve TTB Dilovası Raporu’nu suç duyurusu olarak kabul etmelidir. Kocaeli ve Dilovası Savcıları, TBMM Dilovası Raporu’nda sorumlulukları belirtilen tüm kurum ve kuruluşlar; Sağlık Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, DSİ, Karayolları Genel Müdürlüğü, Kocaeli Valiliği, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Dilovası Belediyesi, Dilovası Organize Sanayi Bölgesi yetkilileri ve fabrika sahipleri hakkında kamu davası açmalıdırlar.
Bu bağlamda, Onur Hamzaoğlu’na karşı Kocaeli Üniversitesi tarafından yürütülen cezai ve idari soruşturmalar aslında bir delil karartma çabasıdır. Kocaeli ve Dilovası Savcıları’nı göreve, asıl görevlerini yapmaya, üniversite yöneticilerini delil karartmak yerine bilimden ve toplumdan yana olmaya davet ediyoruz.
Kocaeli Üniversitesi henüz bitmemiş bir projenin sonuçlarını açıkladığı için Hamzaoğlu’nun davranışında etik kusur görüp uyarı cezası vermiştir. Oysa bilim çevreleri için bir proje henüz bitmeden ara sonuçlarının kamuoyuna ya da bilim camiasına duyurulması olağan bir davranıştır. Hele konu acil ve önemli ise bu bilimciler için bir görevdir. En yakın ve iyi bilinen birkaç örneği hatırlayalım: İnsan Genomu Projesi. 1990 yılında ABD’den 14, Japonya’dan 2, İngiltere, Fransa, Çin ve Almanya’dan birer kuruluşun (üniversite veya araştırma enstitüsü) oluşturduğu uluslararası işbirliği şeklinde başladı. Projenin ara sonuçları 2001 yılında Bill Clinton tarafından kamuoyuna açıklandı, proje ise 2003 yılında bitirilebildi.
Tarihin en kapsamlı fizik deneyinin yapıldığı Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi'ndeki (CERN) bilim adamları, atom altı parçacıkların ışıktan daha hızlı hareket ettiğini ölçtüklerini öne sürdü. Üç yıldır sürdürülmekte olan Opera Deneyi kapsamında nötrinoların ışıktan daha hızlı olduğu anlaşıldı. Albert Einstein’ın Özel Görelilik Kuramı’nın yanlış olma olasılığını gündeme getiren bu çok iddialı açıklama da bitmemiş bir projenin ilk bulgularının kamuoyu ile paylaşılmasıydı.
Tübitak Araştırma Projesi Gelişme Raporu Değerlendirme Formu incelendiğinde projeler için ara rapor istendiği kolayca anlaşılır. Sonuç olarak gerek dünyada gerekse ülkemizde bir proje bitmeden üretilen ilk bulgular, sonuçlar yayımlanabilir ya da duyurulabilir. Bu davranışın etik bir kusur oluşturması söz konusu olamaz. Zira TTB’nin başvurusu üzerine Onur Hamzaoğlu olayı ile ilgili olarak etik görüşleri istenen Prof. Dr. İoanna Kuçuradi (Türkiye İnsan Hakları Vakfı Etik Komitesi Başkanı, Uluslararası Felsefe Dernekleri Federasyonu Başkanı), Prof. Dr. Betül Çotuksöken ve Prof. Dr. Harun Tepe Kocaeli Üniversitesi Etik Kurulu’nun aleyhte verdiği kararı eleştirerek, Hamzaoğlu’nun etik bir kusur işlemediği, aksine önemli bir bilimsel görevi yerine getirdiği kanaatine varmışlardır. Bu raporda yakın zamanda yaşanan Van deprem felaketi örnek gösterilerek, deprem çalışmaları yapan bilim insanlarının da Onur Hamzaoğlu’nun yaptığı gibi toplumu erken uyarmaları gerekliliği üzerinde durulmuştur.
Dilovası için, gecikmiş olunmasına rağmen aşağıdaki önlemlerin ivedilikle alınması gerekmektedir:
* Dilovası’nın çevre kirliliği kaynaklı sağlık riskleri açısından Sağlık Bakanlığı tarafından Pilot Bölge ilan edilmesi,
* Dilovası’nda ön teşhis ve tedavi merkezi ile sağlık tarama merkezinin ivedilikle kurulması,
* Dilovası Organize Sanayi Bölgesi’nde çalışan ve Dilovası’nda ikamet eden kişilerde kurşun, cıva, kadmiyum, arsenik ve krom indikatör olarak kullanılarak biyolojik izlem gerçekleştirilmesi,
* Çalışma sonuçlarına göre bölgenin tıbbî yönden afet bölgesi ilan edilmesinin değerlendirilmesi,
* İşverenlerin, işçi sağlığı ve güvenliği açısından tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan risklerin ortadan kaldırılmasını sağlamaları veya en az düzeye indirilmesi için gereken önlemleri uygulamaları,
* Kanserojen veya mutajen maddeler ve preparatları ile bunları içeren maddelerin işyerlerinde üretilen ve kullanılan miktarlarının Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bildirilmesi,
* Tüm işyerlerinde ve işçilerde sağlık gözetimi yapılması,
* İşyeri açma ve çalışma ruhsatı, emisyon ve deşarj izinleri alınmadan işyerlerinin açılmaması, çalıştırılmaması ve bu belgeleri olmayan işyerlerinin kapatılması,
* Çevre etki ve risk envanterinin oluşturulması ve mevcut tesislerdeki kapasiteyi artırmaya yönelik talepler, yeni açılacak tesis ve işyerlerine verilecek izinler için bu envanterin dikkate alınması,
* Dilovası’ndaki kirlilik profilinin çıkarılarak ilgili kurumlarca kirliliğin kontrol altına alınmasından sonra belirlenecek olan mevcut kirletici vasfı yüksek sanayi tesislerin kapasite artırımına gitmesine izin verilmemesi.
Onur Hamzaoğlu olayı, bilim insanlarına ve üniversitelere düşen sorumlulukları bir kez daha hatırlatmıştır.
Her şeyden önce, bilim insanlarının siyasî iktidar ve ekonomik çıkar çevrelerinin baskılarından korunması ve bağımsız olması gerektiğine inanıyoruz.
Yüksek Öğretim Kurumlarının Özerkliği ve Akademik Özgürlük Üzerine Lima Bildirgesi’ne göre; “Üniversite ve akademik kuruluşların, insanların ekonomik, sosyal, kültürel, temel ve politik haklarının yaşama geçirilmesini takip etmekle yükümlü olduklarına inanarak… Akademik çevrenin tüm üyeleri, herhangi bir ayrım yapılmaksızın ve devletten ya da herhangi bir başka kaynaktan gelebilecek müdahale veya baskı endişesini taşımadan işlevlerini yerine getirme hakkına sahiptir… Akademik çevrenin araştırma işlevi ile ilgili tüm üyeleri, bilimsel araştırmanın evrensel ilke ve yöntemlerine tâbi olarak, herhangi bir müdahaleye maruz kalmaksızın araştırma çalışmalarını sürdürme hakkına sahiptir. Bu kişiler aynı zamanda araştırmalarının sonuçlarını başkalarına özgürce iletme ve sansürsüz yayımlama hakkına da sahiptir…”
Bilim insanları, içinde yaşadıkları topluma karşı sorumludurlar, kamu yararına çalışırlar, çalışmalıdırlar. Bu sorumluluğun başında da araştırma sonuçlarının toplumla paylaşılması gelmektedir. Bilim insanı olmak; durup bakmak, nereye bakacağını bilmek, gören gözlere sahip olmak ve zamanında müdahale etme sorumluluğunu taşımak demektir.
Sonuç Olarak;
- Toplumun sağlığının her türlü sanayileşme faaliyetinden, ulusal ve küresel sermayenin kazançlarından daha önemli olduğu ilkesinin tüm taraflarca benimsenmesini istiyoruz.
- Dilovası’ndaki çevre kirliliği ve yol açtığı halk sağlığı sorunları, Onur Hamzaoğlu olayından ibaret değildir. Hamzaoğlu’nun çalışmalarından önce ve sonra da pek çok bilim insanı aynı ya da benzeri önemde sorunlar saptamış ve bunları yayımlamıştır. Üstelik TBMM dâhil olmak üzere, ilgili kamu kuruluşları durumu bilmekte ama gereğini yerine getirmemektedir. Geç kalınmış olunmasına rağmen, Dilovası için 2006 yılı TBMM Raporu’nda, 2011 yılı TTB Raporu’nda önerilmiş olan önlemlerin ivedilikle alınmasını istiyoruz.
- Kocaeli ve Dilovası Savcıları’nı Hamzaoğlu’nu soruşturmak yerine, Onur Hamzaoğlu’nun açıklamalarını ve TTB Dilovası Raporu’nu suç duyurusu kabul etmelerini istiyoruz.
- Kocaeli ve Dilovası Savcıları’nın, TBMM Dilovası Raporu’nda sorumlulukları belirtilen tüm kurum ve kuruluşlar hakkında kamu davası açmasını istiyoruz.
- Kocaeli Üniversitesi’nin dayanaksız etik kurul kararlarıyla Hamzaoğlu’nun çalışmalarını değersizleştirmek, hatta delil karartmak yerine, çağdaş bir üniversiteden beklenildiği üzere ‘bilim insanının araştırma sonuçlarını açıklama hakkını’ güvence altına almasını istiyoruz.
- TÜBİTAK gibi biz de, önemli ve riskli konularda bilim insanlarının buldukları sonuçları gecikmeden, projelerinin bitmesini beklemeden halkla paylaşmalarını istiyoruz.
TTB
DİSK
KESK
TMMOB
Onurumuzu Savunuyoruz Hareketi
Dilovası Koruma ve Geliştirme Platformu
Türkiye İnsan Hakları Vakfı
Eğitim Sen İzmir 3 No’lu Şube
Eğitim Sen İstanbul 6 No’lu Şube
Eğitim Sen Ankara 5 No’lu Şube
Üniversite Öğretim Üyeleri Derneği
Üniversite Konseyleri Derneği
Suyun Ticarîleştirilmesine Hayır Platformu
Kemal Türkler Eğitim ve Kültür Vakfı
Munzur Vadisini ve Çevresini Koruma Kurulu
Osmaniye Çevre Platformu